Bijen

DE RELIGIEUZE BETEKENIS VAN BIJEN.

Laat ik maar met een met een stelling in huis vallen: imkers zijn gynecologen. Behoedzaam sluiten ze de huid van hun hand af met een handschoen, en bedachtzaam penetreren ze de holte die ze enkel kunnen aftasten. Ogen en oren zijn hier van geen tel. We hebben hier dus te maken met een paradoxale situatie: de imker treedt op als een doofblinde, terwijl bijen notabene begiftigd (sic) zijn met een ongelooflijk gezichts- en reukvermogen. Om zijn tegenstander (hier: de bij) te verschalken, moet de mens voor één keer NIET beter zijn dan de tegenstrever.

Het is dus geen artistieke sensatie in plastische zin, maar wel een sensuele gewaarwording. Niet zonder gevaar, overigens, want net als een bibberende gynecoloog, kan een weifelende imker een architectonische puinhoop achterlaten.
De imker gaat echter verder dan de gynecoloog. Want hoewel ze beiden onderzoeken en aftasten (een liminale ervaring), zal de gynecoloog geen blijvende verandering teweeg brengen. Hij treedt gereserveerd op en maakt geen misbruik (althans, de meesten toch niet) van de hem geboden intimiteit. De imker echter zal het werk van maanden (de honing) wegnemen. Hij treedt op als een gynecoloog die tijdens een controle even de baarmoeder weghaalt. Waarom? Waarom doet een imker dit? Uit materiële bezitsdrang, zoals de Spanjaarden de Incaschatten roofden? Of eerder uit avontuursdrang? Zijn imkers missionarissen die een onbekend stuk brousse betreden en een drastische verandering teweegbrengen in de levenswijze bij de autochtonen? Het kan zijn, maar ik heb nog nooit een bij gezien die een schaamplapje draagt. Toch zit er ook een religieuze dimensie in het imker-schap. Want waarom doen ze het dan, de imkers? Uit liefde... voor de koningin? Zeker. Zijn imkers in een symbiose-relatie met de bije-koningin? En als de imker een vrouw is, bestaat er dan zoiets als een lesbische relatie tussen een vrouwelijke imker en de moederbij? Ongetwijfeld, zullen stouterikken opperen. Maar er is boeiender.

Bijen vormen een van de meest ordentelijke en gedisciplineerde samenlevingen in de kosmos. De Newtoniaanse wetmatigheden (die uitzonderingen zijn, omdat de kosmos gekenmerkt wordt door verandering en wanorde) hebben eeuwen het menselijke denken beïnvloed. Daar waar God een zekerheid was, diende er na Newton een nieuwe zekerheid te zijn: de universele wetmatigheden. Nu deze ook genadeloos onderuit zijn gehaald, blijft er voor de mens enkel nog het bewonderenswaardig aanschouwen van rigide evolutieloze lichamen zoals bijenkolonies. Het gedrag van zulke lichamen is zowat het enige dat met 100% zekerheid te voorspellen is.
Zijn imkers daarom mensen die sterke behoefte hebben aan geestelijke zekerheden? Het lijkt er wel op. Daar waar de bijbel eeuwen leidraad was, wordt de verlichte imker antropoloog van een diersoort en transponeert zijn ervaring op de mensensoort. Imkers kunnen de messias worden van de 21 ste eeuw.

Psycho-analysten (voor zover die nog bestaan) zouden er natuurlijk minder olijke eigenschappen bijsleuren, zoals afgunst en concurrentie. Zij zouden zeggen dat de imker zich wil identificeren met de oppermachtige positie van de godin-koningin. En als een vorm van gesublimeerd kannibalisme, besluit de imker om de kracht van de door hem of haar aanbedene tot zich te nemen (kannibalen eten mensen, in de zekerheid zo de geest en de kracht van de gegetene in zich op te nemen). Gesublimeerd kannibalisme wil zeggen dat men niet de koningin opeet, maar de honing. De imker voelt zichzelf oppermachtig wanneer hij de honing afneemt van een godin! Een mooi voorbeeld van hedendaags religieus offer!

Nog fascinerender wordt het als we beseffen dat slechts twee bijen van de 50.000 bijen in een korf, de geslachtsdaad verrichten (nl: de koningin en een dar). Na de geslachtsdaad valt de penis van het mannetje af. Waarna hij doodbloedt. En de andere aanbidders (die niet eens tot copulatie konden overgaan), zullen zich als vadsige koningen volvreten en dan genadeloos afgemaakt worden door de noeste werkbijen. Of er een verband is tussen de liefde van een imker en het bizarre (maar ordentelijke) seksleven van bijen... het voert ons wellicht te ver...

Leuker is om een verband te leggen met de lichaamstaal van imker en bij. Wat doet een werkbij bij het binnenvliegen van de korf? Zij danst! Zij danst betekenis. Zij legt dansend uit waar het goede stuifmeel of nectar zich bevindt. Waar menselijke dansers falen (wie laat zich in de westerse cultuur nog leiden in zijn leven, door de betekenis van een dans?) slagen werkbijen. Eén dansje doet honderden bijen uitrukken! En als je weet dat Christus de enige profeet was die vergat te dansen (Mohammed danste, de derwisjen dansen zich in trance, de hindoes maken constant cirkelende bewegingen, zelfs buddha zag stilzitten als een dans...), dan is het duidelijk dat imkers optreden als mediatoren tussen de tv-kijkende massa en de door dans bepaalde religieuze vormen van beschaving.

Tenslotte fantaseer ik volgende sacrale scene: een sopraan nadert zingend de bije-korf. De vibraties van haar stem maken de honingkoek los, en langzaam sijpelt de honing naar buiten en wordt in een bronzen schaaltje opgevangen. Vervolgens vliegt de koningin naar buiten, gevolgd door de darren, en ze maken dankbaar een dansant toertje rond de zingende sopraan. Dat men zulke scenes maar eens op pellicule zet...