Over de dood van Theo van Gogh
Méér dialoog en minder komma- of geitenneukerij
(ook als .doc)
De tweede wereldoorlog was net achter de rug. Samen met de tanks rolde langs de voordeur the American way of life ons dagelijks leven binnen. Productieverhoging was de boodschap en meer dan ooit tevoren bleken grondstoffen in de eigen ondergrond een geschenk voor de economie. Er waren dringend verse arbeidskrachten nodig om te ploeteren onder en net boven de grond en dus werden langs de achterdeur tienduizenden migranten in diverse golven naar de lage landen gehaald. Zij vestigden zich in cités en konden zich beredderen met een minimum kennis van het Nederlands. Deze tijdelijke huurlingen zouden, zodra ze overbodig waren, terugkeren naar hun land van herkomst.
Maar dat gebeurde niet, want men had ze nog wat langer van doen én de tijdelijke werkgasten lieten hun gezin overkomen of ze plantten zich hier verder.
Plotseling bleken er in de lage landen mensen rond te lopen die tussen twee culturen in kwamen te zitten. De waarden van het systeem waarin ze terecht waren gekomen moesten ze krampachtig tot de hunne maken, zonder dat ze hiertoe geholpen noch verplicht werden. Bovendien was de cultuur waarin ze elke dag wakker werden, stormachtig aan het veranderen. In het katholieke Vlaanderen van tussen de twee wereldoorlogen hadden de geïmmigreerden zich nog “thuis” kunnen voelen; in de naoorlogse turbulente culturele perioden die volledig de kaart van het goddeloze, het individuele, de eigen zingeving en de vrije moraal trokken, liepen ze verloren. Waardoor ze nog meer gingen samen honken, hun oude koranverzen herlazen (want voeling met nieuwe auteurs, ook uit hun land van herkomst, hadden ze niet) en ze beseften niet dat zij bezig waren hun eigen culturele ontwikkeling te stoppen, terwijl in hun land van oorsprong een langzame (weliswaar langzamer dan in de lage landen) evolutie werd ingezet op het vlak van waarden en normen.
De eerste twee generaties migranten hadden net leren fietsen wanneer rondom hen de wagens voorbij zoefden. Ze voelden zich ter plaatse gelaten op een formule-1-racebaan. Een gevaar voor zichzelf én voor de racende autochtone medeburger. Er bleef hen niet veel over dan aan de kant te gaan staan en in het beste geval een job te vinden in de pitstop.
De derde en vierde generatie van de zgn. migranten evolueerden van (hulpje van de) mecanicien tot piloot. Zij doen volop mee, maar ze hebben een karrenvracht oude waarden mee te zuilen. Jonge Turkse mannen vinden zichzelf hypocriet, want ze willen alcohol drinken en jonge vrouwen neuken, maar ze zullen als hun vader tegenover hen zit limonade drinken en eisen dat hun vrouw nog steeds maagd is.
Dit is fascinerend paradoxaal. Dit is de prijs van neokolonialisme. Dit is het offer van de mondialisering, u benoemt het maar zelf.
De lage landen zijn geen eiland. Wanneer twee torens in New York als een kaartenhuisje in mekaar storten (zie mijn column Drie Minuten Stilstaan) wordt het zwaard der christenen bovengehaald en de protestantse avant-garde (Bush en zijne discipelen) krijgt miljarden dollar van de achterban toegestopt (die ze nadien ook dubbel en dik terugverdienen) om een morele en militaire kruistocht te beginnen.
Tegen wie? Tegen enkele fanatici? Tegen Arabische naties? Tegen een religie? Of tegen een cultuur?
Ik hou van Nederland, alles is er extremer dan in Vlaanderen. Op maatschappelijk vlak zijn de provo’s en de kraakbeweging veel doortastender geweest. Op literair en plastisch vlak lopen er meer reuzen rond. Op het vlak van poujadisme hadden ze met Fortuyn het groot lot getrokken. En als het om humor gaat, zitten ze straten verder met de satire van Youp van ’t Hek, Freek de Jong en Van Kooten en De Bie. Nederlanders durven méér en zeggen het ook vlakaf, zei het soms met ietwat teveel holle woorden (alles is leuk, geniaal en fantastisch, terwijl ik soms eerder de termen interessant, goed gedaan en de moeite waard zou gebruiken voor eenzelfde gegeven).
Theo van Gogh is een product van deze open cultuur. Rechttoe, rechtaan: gooi het vitriool in hun gelaat! Durf provoceren, want zo wankelt de boel.
Helaas, maar Van Gogh geeft het foute antwoord op de vraag: tegen wie voeren de christenen een kruistocht.
Het zijn de pilaarbijters van de koran die de vrouw in burqa’s steken. Het zijn de anti-abortusfanatici op zijn islams die het gezag van oude teksten inroepen om morele (en dus in een systeem waar geen scheiding van kerk en staat is: grondwettelijke) wetten af te kondigen. Het zijn de opportunisten die vanop de katheder de AbuJaja’s uithangen.
Het zijn mannen, met baarden, met een hoog machogehalte en een trots zo groot als een minaret, die weigeren te evolueren, of hun medeburgeressen met andere ogen te aanschouwen en zichzelf te verplichten over pedagogie en gevoelens te praten, zonder de koran erbij te halen, alsof daar de wijsheid te vinden kan zijn als het gaat om moderne mensen op te voeden, te stimuleren en te zien groeien.
Prediken deze mannen een minderwaardige cultuur? Misschien, maar dan ga je ervan uit dat ze verantwoordelijk zijn voor hun daden én dat ze in staat zouden moeten zijn om met een ander zelfbewustzijn in het leven te staan.
Natuurlijk is religie voor Van Gogh iets doms, wanneer men zegt te geloven dat goden écht bestaan en dat men zich dagelijks vijfmaal naar Mekka moet wenden, de Heilige Maagd moet aanbidden of een Heilige berg moet beklimmen, wil men het geluk kunnen forceren. Maar Van Gogh mag bijgeloof niet verwarren met spiritualiteit. In de daad vindt men spiritualiteit, wordt gezegd. Rituelen maken mensen kalm en scheppen een sociale band. Daar gaat het om bij religieuze ervaringen; niet om de cognitieve verklaringen. Want die zijn onhoudbaar, en dat weten de beoefenaars van riten zelf ook meestal wel.
Dus niet de religies zijn dom; noch de religieuze ervaring. Wel de moraal die men eraan vast kleeft; de herinterpreteringen van Bijbel- of Koranteksten; het absoluut willen verwijzen naar de talmud, terwijl er miljoenen andere boeken zijn geschreven die veel indringender zijn dan de oude geschriften… dat is misschien intellectueel minderwaardig zijn. Minder waardig word je door datgene wat voor iedereen mogelijk is, af te stoten en er anderen hun ontwikkeling mee te belemmeren. Minderwaardig betekent misschien minder zelf durven denken. Minder zelf je eigen leven uitbouwen. Minder respect hebben voor de eigenheid van vrouwen. Minder pedagogisch onderlegd zijn. Minder in jezelf kijken. Minder de tradities in vraag durven stellen. Wie zo in het leven staat, fietst ter plekke in de lage landencultuur. En kan als fanatiekeling die het eigen gelijk absoluut wil opleggen - want als ie dat niet doet kan ie niet anders dan toegeven dat ie geen gelijk heeft, en dat willen fanatiekelingen nooit doen – overgaan tot het saboteren van de snelle wagens die hen voorbij flitsen.
Ja, zij zullen een tandje moeten bijsteken, zeg maar zich moeten upgraden, al wie zich in de lage landen vestigt en volgens de koran of de bijbel wil leven. Nee, zij krijgen geen religieuze scholen en ze mogen niet in burqa rondlopen. Wanneer ze enkel een cultuur willen beleven die niet eens meer bestaat in hun land van oorsprong maar enkel nog in sommige orthodoxe semi-fascistoïde Arabische petroleumstaten of in warlord-dorpen in Afghanistan, Pakistan en streken van Indonesië, dan zullen ze moeten aanvaarden dat ze dat hier niet kunnen krijgen.
Maar Van Gogh ging uit de bocht toen hij Magrebijnen gelijkstelde aan geitenneukers. Het heeft geen zin om te provoceren door algemeenheden te verkondingen, het is bovendien de dingen door mekaar halen. Tegen wie moeten we ageren? Tegen fanatici, ook van protestantse zijde. Misschien tegen sommige Arabische naties, al wordt dat al delicater want ben je tegen Italië wanneer extreem-rechts mee in de regering zit, of ga je Antwerpen en alle Antwerpenaars boycotten wanneer Filip De Winter in het schoon verdiep zou zitten?
Van Gogh fulmineerde tegen een religie. En hij maakte er meteen een cultuur van. Niet alleen heb je binnen de Arabische cultuur atheïsten of ook positivistische wetenschappers die zich tegelijk islamiet noemen, zoals je aan de KUL katholieken hebt die wiskundige zijn; het is gewoon té primair om in zulke algemeenheden te gaan denken en religie en cultuur te laten samenvallen, én die dan ook nog eens te gaan afzetten tegen andere culturen. Zo ga je mensen in hokjes duwen en zonder dat ze het zelf zouden willen, worden ze met de vinger gewezen en daarom gaan ze zich schrap zetten, en dat kan alleen maar tot spanningen leiden.
Je zag het in voormalig Joegoslavië waar huwelijken ontbonden werden omdat man en vrouw tot een verschillende taalgroep of religie behoorden. Enkel in Sarajevo poogden Bosniërs, Serviërs, Kroaten, Moslims, Christenen en vrijdenkers zich in de eerste (en enige) plaats als mens te profileren, en niet als behorende tot die of die groep, clan of geloofsovertuiging.
Je merkt dat schrap zetten ook bij “tolerante” westerlingen die opstaan en roepen dat men de waarden van de westerse cultuur moet verdedigen en die autoritaire maatregelen eisen. Aanpassen of oprotten, zo klinkt het vandaag. Zo klinkt het ook in Arabische landen waar vrouwen verfoeid worden; zo klonk het doorheen de hele geschiedenis wanneer culturen mekaar ontmoetten.
Het heeft dus geen zin om te stigmatiseren, maar het mag wel gezegd worden dat de fanatici binnen de moslimcultuur geen plaats hebben binnen tolerante culturen. Wat Van Gogh zei was voor vele moslims kwetsend en zette daarom mensen eerder in kampen tegenover mekaar, dan dat het een dialoog op gang bracht, maar niemand werd door Van Gogh de vrijheid ontnomen om bv. moslim te zijn, terwijl Van Gogh door radicalen de vrijheid ontnomen werd zich nog verder te uiten.
Hoe moet het dan verder? Méér dialoog en minder komma- of geitenneukerij.
Meer discussie binnen de islamcultuur, maar zonder dat ze zich moeten afzetten tegen de westerse beledigingen. De fietser die niet anders kan dan een motor bijplaatsen of hij kan niet volgen in deze wereld, voelt zich gediscrimineerd wanneer hij beseft dat hij geen andere keuze heeft. En tegelijk voelt hij aan dat het beter ware een motor te hebben. Geef mensen de kans hun ingesteldheid te wijzigen. Als God dood is, hoe moet het dan verder met het sociale leven? Vele moslims van de vierde generatie migranten in de lage landen wéten dat ze enkel uit traditie en niet uit overtuiging een geloof aanhangen. Maar ze worden zo moeilijk aanvaard in die blanke wereld. Als
sjons en alle andere individuen onder andere ook het product zijn van hun opvoeding, dan zijn kutmarokkaantjes toch niet verantwoordelijk voor hun gedrag want zij zijn op schizoïde wijze opgevoed, tussen twee waardenpatronen in, met een autoritaire vader die geen ruimte laat tot experimenteren, wat de jongeren dan wel zonder begrenzing buitenshuis doen.
Maar ook wie niet verantwoordelijk is, moet leren nadenken en zijn gedrag aanpassen, laat dat duidelijk zijn. Alleen moet ie niet geculpabiliseerd worden.
Dus wat doen we dan met de hijab (hoofddoeken)?
Er is de vaststelling dat de chassidische Joden te Antwerpen, de dreadlocks onder de Joodse broeders, zonder enig morren hun kledij mogen dragen en zich steeds outen (ook in publieke plaatsen als scholen of rechtbanken) als zijnde behorende tot een specifieke geloofsgroep. Waarom mogen zij dat wel, en mogen jonge meisjes van Maghrebijnse afkomst géén uiting geven aan hun geloof?
Zijn de Joodse mannen dan geëmancipeerder? Nee. Zijn zij een opdringende cultuur? Nee, want ze leven in een getto en vallen niemand lastig. En daar zijn we dus met een eerste vaststelling: wees niet expansionistisch t.o.v. de westerse cultuur; eis niets van de lagelandencultuur op het vlak van geloof, tenzij de overheden van de lage landen zelf een infrastructuur (bv. een opleiding imam) op poten wil zetten.
Momenteel wordt het dragen van een hoofddoek gezien als een aanhangsel van een expansionistische geloofsuitdrukking. Het verbod op het dragen van een hijab, is een statement, een acte de présence van de westerse waarden. Tegenover de Joodse gemeenschap van Antwerpen moet de westerse cultuur niets bewijzen en ze wordt ook niet door hun leiders aangevallen. Dus zij mogen wel hun kepeltjes dragen. Echter, een inburgeringstest afnemen (op zich reeds een harde maatregel) en zeggen dat wie een hoofddoek draagt, sowieso niet geslaagd is voor die test, is een brug te ver. Enerzijds omdat men perfect met een hoofddoek kan rondlopen in een westers land en de cultuur kennen en eerbiedigen; en anderzijds omdat het risico op een tegengesteld effect heel groot is want als men de inspanning levert een tolerante cultuur te keren kennen, en dan verneemt dat die cultuur je een verbod oplegt om eender wanneer een hoofddoek te dragen, dan ga je die cultuur wantrouwen. Dus een duidelijke outing van zijn religie mag in bepaalde gevallen niet (bv. als advocaat of leerkracht), doch voor een inburgeringstest is dat niet het geval.
Tegelijk moet men beseffen dat een verbod op hoofddoeken munitie is voor de fanatici onder de moslims. Als elke jongedame die haar hijab moet afdoen, meteen gewonnen is voor de islamisering van Europa, dan is er een strategische fout gemaakt door enkel maar verboden op te leggen. Waar zijn de initiatieven om bruggen te slaan in de wijken tussen zgn. allochtonen en autochtonen (zogenaamd, want beiden zijn evenwaardige buurtbewoners met even rechtmatige eisen!). Waar worden er vanuit de lagelandenoverheden middelen vrijgemaakt om een alternatief islamonderricht te verzorgen, zodat men de islamgemeenschap kan informeren over een andere lezing van de koran? Elke terechte kritiek op de rationele manipulatie van fanatieke moslims, moet in de eerste plaats tot bij de moslims zelf komen! Daar moet men werk van maken. En waarom gaan ambtenaren niet van deur tot deur, in het kielzog van de Vlaamsblokmilitanten, om de temperatuur van het ongenoegen op te meten, de bewindslui tot daden aan te porren en de blanke buurtbewoners uit te nodigen kennis te maken met de cultuur en gewoonten van anderen, in plaats van hen met de vinger te wijzen. Wordt het geen tijd om een aantal feestdagen toe te voegen, bv. eentje die de dag viert dat de eerste lading migranten de steenkoolmijnen ingingen? En waarom zou Vlaanderen Feest niet langer een barbecueherdenking kunnen zijn op 11 juli, maar een gemengd cultureel feest in elke wijk waarbij men eindelijk eens met mekaar kan praten.
Theo Van Gogh was met dialoog bezig. Zijn films en columns zijn er het bewijs van. Alleen was de toon niet juist. Niemand wil een natte dweil in zijn gelaat. Het eigen gelijk verkondigen moet altijd gepaard gaan met emotionele intelligentie. Zeg niet: het is dom om geen varkensvlees te eten. Maar zeg: zullen we eens bekijken waarom historisch men in een aantal landen, waaronder deze waar uw voorouders ook woonden, het eten van bepaald voedsel verboden werd? Zeg niet: u bent misdadig als u vrouwen besnijdt, maar zeg desnoods: een vrouw die een orgasme kan krijgen is als een eeuwige maagd.
Zelfrelativering is een deugd die je je medeburger kan bijbrengen. Ontvoogding kan niet opgelegd maar enkel gestimuleerd worden. Met humor, nuance en tact. En de wil zich in te zetten, want als er iets is waar de lagelandenpolitici een punt aan mogen zuigen, dan is het aan van Goghs wil tot actie en engagement. Van Gogh is de bloem op een verrotte materie en een beleid gebaseerd op verrottingstrategie. We weten dat bloemen die eenieder behagen, niet op mest groeien en dat aan vele bloemen ook stekels zitten. Van Goghs manier van doen had dan ook meer van een cactus in bloei dan dat het deed denken aan de tableautjes van zijn beroemde naamgenoot.
Willen we dat de harmonie van Vincents gekladder dra terug te vinden is in de multiculturele bijenkorf, dan zal er meer nodig zijn dan wat mediaheisa. Dàt de media aandacht besteden aan de moord op Theo, is normaal. Maar de oplossingen zullen niet gaan via de media. Face-to-face-communicatie is het enige alternatief dat overblijft om de klad uit de multiculturele samenleving te halen. Artiesten moeten hun steentje bijdragen (vandaar deze column), maar het is aan de toog in het wijkcafé, in de breiclub van Turkse huismoeders, in het wijkschooltje te Borgerrokko dat een wit-zwart beeldvorming zal veranderen in het kleurenpalet van Vincent.
(c) 2010 - All rights reserved